Δέσμιοι ενός παγιωμένου τρόπου σκέψης

Το παρακάτω κείμενο μου ήρθε πρόσφατα με e-mail:

Η απόσταση ανάμεσα στις δύο ράγες των σιδηροδρομικών γραμμών στις Η.Π.Α. είναι 4 πόδια και 8,5 ίντσες (143,51 cm). Μάλλον παράξενος αριθμός, δε νομίζετε; Γιατί άραγε να έχει επιλεγεί το συγκεκριμένο διάκενο; Η απάντηση είναι επειδή ο σιδηρόδρομος στις Η.Π.Α. κατασκευάστηκε με τον τρόπο που είχε κατασκευαστεί ο σιδηρόδρομος στην Αγγλία. Οι Άγγλοι μηχανικοί που τον κατασκεύασαν, αντί να σχεδιάσουν κάτι νέο, προτίμησαν να υιοθετήσουν αυτά που ίσχυαν στην πατρίδα τους. Βέβαια τους πέρασε και από το μυαλό ότι καλό θα ήταν να χρησιμοποιηθούν οι ήδη υπάρχουσες ατμομηχανές από την Αγγλία, αντί κάποιου νέου μοντέλου. Τώρα γιατί οι Άγγλοι κατασκεύασαν τις ατμομηχανές τους έτσι; Διότι οι πρώτες σιδηροδρομικές γραμμές κατασκευάστηκαν από τους ίδιους μηχανικούς που κατασκεύαζαν το τραμ, στο οποίο χρησιμοποιούσαν ήδη το συγκεκριμένο διάκενο. Και γιατί αυτό το διάκενο; Διότι οι κατασκευαστές του τραμ ήταν και κατασκευαστές αμαξών, που χρησιμοποιούσαν τα ίδια εργαλεία και τις ίδιες μεθόδους. Γιατί οι άμαξες έχουν αυτό το διάκενο; Διότι, παντού στην Ευρώπη, και στην Αγγλία, οι δρόμοι είχαν λούκια για τους τροχούς των αμαξών και ένα διαφορετικό διάκενο θα προκαλούσε διαρκώς βλάβες στους άξονες. Και γιατί τα λούκια απέχουν τόσο μεταξύ τους; Επειδή οι πρώτες μεγάλες οδοί στην Ευρώπη είχαν κατασκευαστεί από τους Ρωμαίους, με σκοπό να μετακινούνται εύκολα οι λεγεώνες τους. Οι πρώτες άμαξες ήταν οι πολεμικές άμαξες των Ρωμαίων. Οι άμαξες αυτές ήταν ιππήλατες: Tις τραβούσαν δύο άλογα, τα οποία κάλπαζαν δίπλα-δίπλα και έπρεπε να απέχουν μεταξύ τους, ούτως ώστε το ένα άλογο να μην ενοχλεί το άλλο κατά τον καλπασμό. Προκειμένου να εξασφαλίζεται η σταθερότητα της άμαξας, οι τροχοί δεν έπρεπε να είναι ευθυγραμμισμένοι με τα ίχνη των αλόγων, ενώ δεν έπρεπε να είναι και πολύ απομακρυσμένοι, έτσι ώστε να αποτρέπονται τα ατυχήματα κατά την διασταύρωση δύο αμαξών στην ίδια οδό. Ιδού λοιπόν η απάντηση στο αρχικό μας ερώτημα! Το διάκενο στις ράγιες των Αμερικανικών σιδηροδρόμων εξηγείται, αφού 2.000 χρόνια νωρίτερα, σε μιαν άλλη ήπειρο, οι ρωμαϊκές άμαξες κατασκευάζονταν ανάλογα με το φάρδος που έχουν τα καπούλια δύο αλόγων. Και τώρα, το φινάλε. Η ιστορία αυτή συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας και τελειώνει (αν τελειώνει πραγματικά) με το Αμερικανικό διαστημικό λεωφορείο. Θα έχουμε παρατηρήσει ότι στην εξέδρα εκτόξευσής του υπάρχουν δύο πλευρικές δεξαμενές καυσίμων, που είναι στηριγμένες εκατέρωθεν της κεντρικής δεξαμενής. Η εταιρεία Thiokol κατασκευάζει αυτές τις δεξαμενές στο εργοστάσιό της στη Γιούτα. Θα ήθελαν πολύ να τις κατασκευάσουν μεγαλύτερες, αλλά οι δεξαμενές αποστέλλονται σιδηροδρομικώς στο σημείο εκτόξευσης, φαντάζεστε τη συνέχεια! Η σιδηροδρομική γραμμή μεταξύ του εργοστασίου και του Ακρωτηρίου Κανάβεραλ περνά από μια σήραγγα, κάτω από τα Βραχώδη Όρη. Αυτή η σήραγγα περιορίζει το μέγεθος των δεξαμενών στο πλάτος που έχουν τα καπούλια δύο αλόγων.

Έτσι καταλήγουμε το πλέον εξελιγμένο μεταφορικό μέσον του κόσμου, το διαστημικό λεωφορείο, να εξαρτάται από το φάρδος που έχουν τα καπούλια ενός αλόγου.

Απ΄ αυτό το παράδειγμα φαίνεται πόσο δέσμιοι είμαστε του παρελθόντος και μάλιστα όχι αυτού καθαυτού, αλλά περισσότερο του δικού μας παγιωμένου τρόπου σκέψης. Καθετί το νέο (σαν διαφορετικό που είναι) μας βγάζει από την βολική ασφάλεια του παλιού και γνώριμου. Μας φαντάζει παράξενο, ανώμαλο, εχθρικό και πολλά άλλα, ανάλογα με τα κόμπλεξ του κριτή. Το παλιό και το νέο μοιάζουν να είναι δύο ξεχωριστές οντότητες (όπως θα έλεγε ο Πλάτωνας), που πότε τις βρίσκουμε να μάχονται, και πότε να αγαπιούνται. Η κάθε κατάσταση -σαν ξεχωριστή οντότητα- θέλει να επικρατήσει και να διαιωνιστεί (εφαρμογή του νόμου της επιβίωσης και της αναπαραγωγής). Όμως, επειδή στην ουσία η παράδοση με την εξέλιξη δεν είναι αντίθετα αλλά συμπληρωματικά, κανένα μόνο του δε μπορεί να ολοκληρωθεί και να γίνει ευτυχές, παρά μόνο με την σύζευξη του, με το συμπληρωματικό του.

Αποσπάσματα από το βιβλίο των Nicholas Christakis & James Fowler “Συνδεδεμένοι”

Προ ημερών αναφέρθηκα (βλ. εδώ: http://eaglestefanos.blogspot.com/2010/03/blog-post_29.html) στο πολυσυζητημένο βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ Νικόλα Χρηστάκη “Συνδεδεμένοι” και υποσχέθηκα πως θα αναρτήσω αποσπάσματα από αυτό. Μην αρκεστείτε, όμως, στα αποσπάσματα που παραθέτω, καθώς αυτά, ελάχιστα γαρ, δεν μπορούν, βεβαίως, σε καμιά περίπτωση, να αποδώσουν 400 σελίδες πυκνογραμμένου κειμένου. Αναζητείστε το, προμηθευτείτε το και διαβάστε το!

Αποσπάσματα από το βιβλίο των Nicholas Christakis & James Fowler “Συνδεδεμένοι” (Connected), εκδόσεις Κάτοπτρο, σχετικά με την Κοινωνική Δικτύωση

«Για να μάθουμε ποιοι είμαστε, θα πρέπει να κατανοήσουμε πώς συνδεόμαστε με τους άλλους» [σελ. 20 τέλος]

«Οι συνδέσεις μας επηρεάζουν κάθε πλευρά της καθημερινής μας ζωής […] Το πώς αισθανόμαστε, τι ξέρουμε, ποιόν παντρευόμαστε, πόσο συχνά αρρωσταίνουμε, πόσα χρήματα κερδίζουμε ή το αν ψηφίζουμε, όλα επηρεάζονται από τους κοινωνικούς μας δεσμούς. Τα κοινωνικά δίκτυα διασπείρουν την ευτυχία, τη γενναιοδωρία και την αγάπη […] Είναι πανταχού παρόντα, επηρεάζοντας με ανεπαίσθητο ή και με δραματικό τρόπο τις επιλογές, τις πράξεις, τις σκέψεις, τα αισθήματα, ακόμα και τις επιθυμίες μας. Και οι συνδέσεις μας δεν περιορίζονται στα άτομα που γνωρίζουμε. Πέρα από τον δικό μας κοινωνικό ορίζοντα, ακόμα και οι φίλοι των φίλων των φίλων μας μπορούν να πυροδοτήσουν αλυσιδωτές αντιδράσεις που μας επηρεάζουν, σαν κύματα που ξεκινούν από μακρινούς τόπους και ξεσπούν στις δικές μας ακτές» [σελ. 26 παρ.2]

«Ένα κοινωνικό δίκτυο […] ενώ είναι ένα σύνολο ατόμων, όπως και η ομάδα, παράλληλα είναι και κάτι πολύ περισσότερο: ένα συγκεκριμένο σύνολο συνδέσεων ανάμεσα στα μέλη της ομάδας. Αυτοί οι δεσμοί, και το ιδιαίτερο μοτίβο τους, είναι συχνά πολύ πιο σημαντικοί από τα ίδια τα άτομα. Επιτρέπουν στις ομάδες να κάνουν πράγματα τα οποία θα ήταν αδύνατα για ένα ασύνδετο σύνολο ατόμων. Οι κοινωνικοί δεσμοί εξηγούν γιατί το σύνολο είναι ισχυρότερο από το άθροισμα των μελών του. Και για να κατανοήσουμε τον τρόπο που λειτουργούν τα δίκτυα, κρίσιμο στοιχείο είναι το ιδιαίτερο μοτίβο τους» [σελ. 28 παρ.1]

«Οι κανόνες της ζωής στο δίκτυο: […] Κανόνας πρώτος: Εμείς διαμορφώνουμε τα δίκτυά μας […] Κανόνας δεύτερος: Μας διαμορφώνουν τα δίκτυά μας […] Κανόνας τρίτος: Μας επηρεάζουν οι φίλοι μας […] Κανόνας τέταρτος: Μας επηρεάζουν οι φίλοι των φίλων των φίλων μας […] Κανόνας πέμπτος: Το δίκτυο έχει τη δική του ζωή» [σελ. 37 ως 49]

«Λίγο – πολύ κάθε άτομο στον πλανήτη συνδέεται με κάποιον τρόπο με κάθε άλλο άτομο. Ενώ λοιπόν θεωρούμε ότι το δικό μας δίκτυο έχει περιορισμένη κοινωνική και γεωγραφική εμβέλεια, τα δίκτυα που μας περιβάλλουν είναι στην πραγματικότητα ευρύτατα διασυνδεδεμένα. Αυτό το δομικό χαρακτηριστικό των δικτύων συνοψίζεται στην κοινή έκφραση “τι μικρός που είναι ο κόσμος!”. Συχνά είναι δυνατόν, μέσω λίγων συνδέσεων από άτομο σε άτομο, να ανακαλύψουμε για οποιονδήποτε άνθρωπο μια σύνδεσή του με οποιονδήποτε άλλον» [σελ. 40 μέση]

«Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αναδυόμενες ιδιότητες. Οι αναδυόμενες ιδιότητες είναι νέα χαρακτηριστικά ενός συνόλου τα οποία προκύπτουν μέσα από την αλληλεπίδραση και τη διασύνδεση των μερών του. Μπορούμε να κατανοήσουμε την ιδέα της ανάδυσης με τη βοήθεια μιας αναλογίας: Ένα κέικ έχει γεύση που δεν βρίσκεται σε κανένα από τα συστατικά του. Ούτε αυτή η γεύση προκύπτει απλώς ως μέσος όρος των γεύσεων των συστατικών του –ας πούμε, κάτι ανάμεσα σε αλεύρι και αυγά. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Το κέικ υπερβαίνει το απλό άθροισμα των συστατικών του. Η μελέτη των κοινωνικών δικτύων μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς, στην περίπτωση των ανθρώπων, το όλον είναι μεγαλύτερο από άθροισμα των μερών του» [σελ. 48-49]

«Έξι βαθμοί διαχωρισμού και τρεις βαθμοί επιρροής. Ο Stanley Milgram επινόησε ένα […] πείραμα, με το οποίο έδειξε ότι όλοι οι άνθρωποι συνδέονται μεταξύ τους απέχοντας κατά μέσον όρο “έξι βαθμούς διαχωρισμού” (ο φίλος σας απέχει έναν βαθμό από εσάς, ο φίλος του φίλου σας δύο βαθμούς κ.ο.κ.) […] Ωστόσο, το ότι συνδεόμαστε με τους πάντες μέσω έξι βαθμών διαχωρισμού δεν σημαίνει ότι ασκούμε επιρροή σε όλους αυτούς τους ανθρώπους σε οποιαδήποτε κοινωνική απόσταση από εμάς. Η δική μας έρευνα έδειξε ότι η εξάπλωση της επιρροής στα κοινωνικά δίκτυα ακολουθεί αυτό που έχουμε ονομάσει Κανόνα των Τριών Βαθμών Επιρροής […] Η επιρροή μας σταδιακά διασκορπίζεται και παύει να έχει παρατηρήσιμα αποτελέσματα στα άτομα που βρίσκονται πέρα από το όριο των τριών βαθμών διαχωρισμού. Αντιστοίχως, επηρεαζόμαστε από τους φίλους μας που απέχουν από εμάς μέχρι και τρεις βαθμούς, αλλά γενικά όχι πέρα από αυτούς. Ο Κανόνας των Τριών Βαθμών ισχύει για ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών, στάσεων και αισθημάτων, εφαρμόζεται δε σε φαινόμενα τόσο ανόμοια όσο οι πολιτικές απόψεις, η αύξηση του βάρους και η ευτυχία […] Ενώ λοιπόν η διαπίστωση ότι υπάρχουν έξι βαθμοί διαχωρισμού ανάμεσα σε οποιαδήποτε δύο άτομα δείχνει το πόσο συνδεδεμένοι είμαστε, η παρατήρηση ότι υπάρχουν τρεις βαθμοί επιρροής δείχνει πόσο μεταδοτικοί είμαστε. Αυτές οι ιδιότητες, η σύνδεση και η μετάδοση, είναι η δομή και η λειτουργία των κοινωνικών δικτύων. Είναι η ανατομία και η φυσιολογία του ανθρώπινου υπεροργανισμού» [σελ. 49μέση, 50παρ.2, 50-51 και 53παρ.3]

«Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε επίγνωση της άμεσης επίδρασης μας στους φίλους και στην οικογένειά μας. Οι πράξεις μας μπορούν να τους κάνουν ευτυχισμένους ή δυστυχισμένους, υγιείς ή αρρώστους, ακόμη και πλούσιους ή φτωχούς. Σπάνια όμως αναλογιζόμαστε ότι ο αντίκτυπος όσων σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε, κάνουμε ή λέμε μπορεί να επεκτείνεται πολύ πέρα από τους ανθρώπους που γνωρίζουμε. Αντιστρόφως, οι φίλοι και οι συγγενείς μας λειτουργούν ως αγωγοί που μεταφέρουν προς εμάς επιρροές εκατοντάδων ή και χιλιάδων ανθρώπων. Σε ένα είδος κοινωνικής αλυσιδωτής αντίδρασης, μπορούμε να επηρεαστούμε από γεγονότα στα οποία δεν συμμετείχαμε και από ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε» [σελ. 53-54]

«Αν δεν κατανοήσουμε τα κοινωνικά δίκτυα, δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα κατανοήσουμε πλήρως ούτε τους εαυτούς μας ούτε τον κόσμο μας» [σελ. 56 τέλος]

«Όταν χαμογελάτε, ο κόσμος χαμογελά μαζί σας» [σελ. 57 τίτλος]

«Κάθε είδους συναισθήματα, ευχάριστα ή δυσάρεστα, μπορούν να μεταδοθούν (σαν “μεταδοτική ασθένεια”) τόσο από ένα άτομο σε άλλο όσο και μεταξύ μεγαλύτερων ομάδων. Συνεπώς, τα συναισθήματα έχουν συλλογική προέλευση, και όχι απλώς ατομική. Το πώς αισθάνεται κανείς εξαρτάται από το πώς αισθάνονται οι άλλοι με τους οποίους συνδέεται, είτε στενά είτε χαλαρά» [σελ. 59 παρ.1]

«Τα συναισθήματα μεταδίδονται από άτομο σε άτομο χάρη σε δυο γνωρίσματα της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης: από βιολογική σκοπιά, έχουμε την εγγενή ικανότητα να μιμούμαστε τις εξωτερικές εκδηλώσεις των άλλων. Και μιμούμενοι τις εξωτερικές εκδηλώσεις τους, καταλήγουμε να υιοθετούμε τις εσωτερικές καταστάσεις τους. Έτσι, η φίλη σας που νιώθει ευτυχισμένη χαμογελά, χαμογελάτε κι εσείς, οπότε χαμογελώντας καταλήγετε να νιώθετε και εσείς ευτυχισμένος» [σελ. 62 παρ.3]

«Οι άνθρωποι μιμούνται τις εκφράσεις του προσώπου των άλλων και έπειτα, ως άμεσο αποτέλεσμα, αρχίζουν να νιώθουν όπως εκείνοι. Αυτό ονομάζεται “συναισθηματική προσαγωγή” ή “θεωρία της αντίδρασης μυών προσώπου” –μιας και η πορεία των σημάτων ξεκινά από τους μυς του προσώπου προς τον εγκέφαλο, σε αντίθεση με την πιο συνηθισμένη, απαγωγό πορεία από τον εγκέφαλο προς τους μυες. Τα ευεργετικά αποτελέσματα των εκφράσεων του προσώπου στην ψυχική διάθεση αποτελούν, φερ’ ειπείν, τον λόγο που οι εργαζόμενοι σε τηλεφωνικά κέντρα εκπαιδεύονται να χαμογελούν την ώρα της δουλειάς, παρότι το άτομο που βρίσκεται στην άλλη άκρη της γραμμής δεν μπορεί να δει το πρόσωπό τους. Αυτή η θεωρία εξηγεί επίσης γιατί βοηθά να χαμογελά κανείς όταν είναι στενοχωρημένος» [σελ. 64 παρ.3]

«Το αληθινό γέλιο, φυσικά, μπορεί να είναι μεταδοτικό. Το ίδιο και η αληθινή ευτυχία» [σελ. 76 παρ.3]

«Η ευτυχία δεν είναι απλώς ένα αποτέλεσμα ατομικής εμπειρίας ή επιλογής. Είναι και μια ιδιότητα των ανθρώπινων ομάδων. Μεταβολές στην ατομική ευτυχία είναι δυνατόν να διαδίδονται σαν κυματισμοί διαμέσου των κοινωνικών συνδέσεων και να αναπτύσσουν ευρείας κλίμακας μοτίβα στο δίκτυο, σχηματίζοντας ομάδες ευτυχισμένων και δυστυχισμένων ανθρώπων» [σελ. 84 παρ.3 αρχή]

«Ο Αμερικανός σατιρικός συγγραφέας Χένρι Λουίς Μένκεν παρατήρησε ότι πλούτος είναι “να κερδίζει κανείς τουλάχιστον εκατό δολάρια τον χρόνο περισσότερα από τον άνδρα της αδελφής της γυναίκας του”. Με αυτή τη ρήση, συνόψισε μια ιδέα η οποία είναι πολύ γνωστή στους περισσότερους ανθρώπους, αλλά παραδόξως άγνωστη στην επίσημη οικονομική επιστήμη: ότι, δηλαδή, οι άνθρωποι συχνά ενδιαφέρονται περισσότερο για τη σχετική θέση τους στον κόσμο παρά για την απόλυτη. Οι άνθρωποι είναι ζηλόφθονοι. Θέλουν αυτό που έχουν οι άλλοι, οι οποίοι θέλουν εκείνο που έχουν κάποιοι τρίτοι. Όπως υποστήριξε ο οικονομολόγος John Kenneth Galbraith το 1958, πολλές καταναλωτικές απαιτήσεις προκύπτουν όχι από έμφυτες ανάγκες αλλά από κοινωνικές πιέσεις. Οι άνθρωποι εκτιμούν την επιτυχία τους όχι τόσο με βάση το πόσα χρήματα κερδίζουν ή το πόσα αγαθά κατέχουν, αλλά κυρίως με βάση το πόσα κερδίζουν και το πόσα κατέχουν σε σύγκριση με τους γνωστούς τους» [σελ. 107-108]

«Σε ένα ευρηματικό πείραμα, οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν σε ποια από τις δύο καταστάσεις θα επιθυμούσαν να βρίσκονται: Α:Με άρτιστα το 10, η ελκυστικότητά σας είναι 6 και των υπλοίπων 4. Β:Με άριστα το 10, η ελκυστικότητά σας είναι 8 και των υπολοίπων 10. Συνολικά το 75% των ερωτηθέντων προτίμησε την πρώτη περίπτωση. Με άλλα λόγια, για τους περισσότερους ανθρώπους, η σχετική ελκυστικότητα είναι σημαντικότερη από την απόλυτη» [σελ. 108-109]

«Τη δεκαετία του 1950, ο Robert K. Merton, σπουδαίος κοινωνικός επιστήμονας, κωδικοποίησε τους βασικούς τρόπους με τους οποίους οι ομάδες αναφοράς επενεργούν σε εμάς: μπορούν να λειτουργούν συγκριτικά (πώς εμείς αξιολογούμε τον εαυτό μας ή πώς μας αξολογούν οι άλλοι), επηρεαστικά (πώς οι άλλοι υπαγορεύουν σε εμάς συμπεριφορές και στάσεις), ή και τα δύο. Αν έχουμε μη ελκυστικούς φίλους, αυτό ίσως να μας κάνει να νιώσουμε ανώτεροι (σύγκριση), αλλά ίσως επίσης να μας κάνει να φροντίζουμε λιγότερο τον εαυτό μας (επηρεασμός)» [σελ. 111 παρ.2]

«Με δυό λόγια, οι άνθρωποι δεν ζουν απλώς σε ομάδες, ζουν σε δίκτυα» [σελ. 288 παρ.2 αρχή]

«Το Διαδίκτυο καθιστά δυνατές νέες κοινωνικές μορφές, οι οποίες αποτελούν ριζικές τροποποιήσεις υπαρχόντων τύπων δικτυακών άλληλεπιδράσεων με τέσσερις τρόπους: 1.Γιγαντισμός: τεράστια αύξηση στην κλίμακα των δικτύων μας και στον αριθμό των ενδεχόμενων μελών. 2.Κοινοτικότητα: διεύρυνση της κλίμακας μέσω της οποίας μπορούμε να διανείμουμε πληροφορίες και να συνεισφέρουμε σε συλλογικές προσπάθειες. 3.Εξειδικευτικότητα: εντυπωσιακή αύξηση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δεσμών που μπορούμε να συνάψουμε. 4.Εικονικότητα: η ικανότητα να προσλαμβάνουμε εικονικές ταυτότητες» [σελ. 361 μέση]

«Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να παρουσιάσουν ένα είδος νοημοσύνης που μεγεθύνει ή συμπληρώνει την ατομική νοημοσύνη, όπως μια αποικία μυρμηγκιών είναι “ευφυής”, ακόμη και αν τα μυρμήγκια δεν είναι, ή όπως τα σμήνη των πουλιών καθορίζουν προς τα πού θα πετάξουν συνδυάζοντας τις επιθυμίες κάθε πουλιού» [σελ. 380 παρ. τελ. αρχή]

«Η μελέτη των κοινωνικών δικτύων είναι στην πραγματικό­τητα μέρος ενός πολύ ευρύτερου προγράμματος συναρμολό­γησης στη σύγχρονη επιστήμη. Κατά τους τελευταίους τέσσε­ρις αιώνες, οι επιστήμονες, εμπνευσμένοι από τη φλόγα του αναγωγισμού και με μεγάλη επιτυχία, άρχισαν να εξετάζουν όλο και μικρότερα τμήματα της Φύσης για να κατανοήσουν το όλον. Έχουμε αποσυναρμολογήσει τη ζωή σε όργανα, σε κύτταρα, σε μόρια και, τέλος, σε γονίδια. Έχουμε αποσυναρμολογήσει την ύλη σε άτομα, σε πυρήνες, σε υποατομικά σω­ματίδια. Έχουμε εφεύρει από μικροσκόπια έως υπερεπιταχυντές σωματιδίων. Τώρα, όμως, οι επιστήμονες σε πολλούς το­μείς προσπαθούν να επανασυναρμολογήσουν τα διαφορετικά τμήματα —πηγαίνοντας από τα μακρομόρια στα κύτταρα, από τους νευρώνες στον εγκέφαλο, από τα είδη στα οικοσυστήμα­τα, από τα θρεπτικά συστατικά στα τρόφιμα, από τους ανθρώ­πους στα δίκτυα. Εξάλλου, όλο και πιο συχνά οι επιστήμονες αντιλαμβάνονται συμβάντα όπως οι σεισμοί, οι δασικές πυρκαγιές, οι εξαφανίσεις ειδών, οι κλιματικές μεταβολές, οι επα­ναστάσεις και τα χρηματιστηριακά κραχ ως εκρήξεις δραστη­ριότητας σε ένα μεγαλύτερο σύστημα —οι οποίες μπορούν να κατανοηθούν μόνο εφόσον μελετηθούν στο πλαίσιο πολλών παραδειγμάτων του ίδιου φαινομένου. Στρέφουν την προσοχή τους στο πώς και στο γιατί τα διαφορετικά μέρη συνταιριάζουν και υπακούουν στους κανόνες που διέπουν τη διασύνδεση και τη συνοχή» [σελ. 397 παρ.2]

«Η μεγάλη πρόκληση του 21ου αιώνα –η κατανόηση του πώς η ολότητα της ανθρωπότητας είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των μερών της- μόλις έχει αρχίσει। Σαν ένα παιδί που ξυπνά, ο ανθρώπινος υπεροργανισμός αρχίζει να αποκτά αυτεπίγνωση, και αυτό σίγουρα θα μας βοηθήσει να επιτύχουμε τους στόχους μας. Αλλά το μεγαλύτερο δώρο της αυτεπίγνωσης αυτής θα είναι η άκρατη χαρά της αυτογνωσίας και η συνειδητοποίηση του ότι, για να μάθουμε πραγματικά ποιοι είμαστε, θα πρέπει πρώτα να μάθουμε πώς και γιατί όλοι μας είμαστε συνδεδεμένοι» [σελ. 400]

Αλεξάνδρου Λουπασάκη “Γέλιο – Η καλύτερη θεραπεία”

Συνέχεια… κατά κάποιο τρόπο “επίμετρο” της προηγούμενης ανάρτησης. Μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο του ιατρού Αλεξάνδρου Λουπασάκη “Γέλιο – Η καλύτερη θεραπεία”, με την προτροπή να το προμηθευτείτε και να το διαβάσετε ολόκληρο. Αξίζει!...

“To γέλιο δεν είναι καθόλου… αστεία υπόθεση. Αντίθετα, είναι μια πολύ σημαντική εκδήλωση της ζωής μας” [σελ. 8 παρ.1]

“Μια ημέρα χωρίς γέλιο είναι μια χαμένη ημέρα’ σημείωνε ο Sebastian R.N. Chamfort” [σελ. 8 παρ.3]

“Το γέλιο, ως μυστικός άξονας, διαπερνάει το σώμα, το νου και το συναίσθημα. Το σώμα χαίρεται, ο νους φωτίζεται και το συναίσθημα καθαρίζει. Ένας ιερός συντονισμός, μυστικά, συνωμοτεί για να γκρεμίσει τη θωρακισμένη ζωή. Η χρόνια σύσπαση, που μπλοκάρει τη ροή της ζωτικής ενέργειας, βρίσκει στο (χαμο)γελαστό πρόσωπό μας το μάστορά της. Η καταλυτική δράση του γέλιου απελευθερώνει τους χυμούς της ζωής. “Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος”, έλεγε ο Δημόκριτος. Μπροστά στη δύναμη του γέλιου μας, η ενεργοβόρος θωράκιση, η χρόνια σύσπαση, πέφτει. Ας ξεφορτωθούμε την αρνητική ενέργεια και ας δώσουμε χώρο ύπαρξης στη ζωτική ανάσα του γέλιου μας. Ακούγοντας ένα γέλιο, γελώντας οι ίδιοι, παίρνουμε κάτι από το άρωμα της χαράς. Το γέλιο είναι το σίγουρο παυσίλυπο. Η μαγική συνταγή της ευζωίας. Ελιξίριο. Φάρμακο που δεν γίνεται ποτέ φαρμάκι. “Το γέλιο μακραίνει τη ζωή” [σελ. 15 παρ.1-2]

“Το οξυγόνο του γέλιου. Με το γέλιο “βαθαίνει” η αναπνοή μας. Είναι μία υπέροχη οξυγονοθεραπεία. Όταν γελάμε, 400.000.000 πνευμονικές κυψελίδες μπαίνουν σε λειτουργία, δηλαδή τρεις φορές περισσότερες σε σχέση με αυτές που ενεργοποιούνται όταν αναπνέουμε συνήθως! Και στο βιοχημικό περιβάλλον του οργανισμού μας όμως συμβαίνουν αλλαγές ” [σελ. 16 παρ.2-3]

“Το μασάζ του γέλιου (.. ..) Το γέλιο, και μάλιστα το ξεκαρδιστικό, κινητοποιεί τον πεπτικό σωλήνα. Είναι πολύ αποτελεσματικό για την αεροφαγία και τη χώνεψη. Μας προσφέρει ένα καταπληκτικό εσωτερικό μασάζ στη σπλαχνική κοιλότητα. Καταπολεμά τη δυσκοιλιότητα, εθνική αρρώστια των Ελλήνων, και αιτία δεκάδων προβλημάτων υγείας, καθότι πηγή αυτοδηλητηρίασης. Ας μην ξεχνάμε ότι η υγεία μας “κάθεται”, κυριολεκτικά, πάνω στο έντερό μας. Το γέλιο αναζωογονεί επίσης το πάγκρεας, με συνέπεια την καλύτερη λειτουργία του” [σελ. 16 παρ.4]

“Υποκρίσου το χαμόγελο και σε λίγο η διάθεσή σου θα (γλυκο)χαμογελάσει κι αυτή” [σελ. 74 παρ.3]

“Κάποιες φορές η χαρά σου είναι η πηγή του χαμόγελού σου. Όμως, κάποιες άλλες φορές, το χαμόγελό σου μπορεί να γίνει η πηγή της χαράς σου (Thich Nhat Hanh)” [σελ. 74 παρ.4]

“Αν περιμένουμε να αισθανθούμε πρώτα ευτυχείς και μετά να (χαμο)γελάσουμε, τότε θα περιμένουμε πολύ: αυτή είναι η πραγματικότητα. Στο μεταξύ, ο οργανισμός μας θα έχει πάρει τον κατήφορο της ψυχοσωματικής αδυναμίας και ασθένειας. Το υπερβολικό άγχος κάτω από το οποίο όλοι –λίγο έως πολύ- ζούμε, είναι υπεύθυνο για την εκδήλωση πολλών παθήσεων. Χαμογελώντας, ο εγκέφαλος ‘θυμάται’ τη χαρά και το γέλιο, πράγμα που δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, ξυπνάει δηλαδή τη φυσική μας δύναμη για αυτοθεραπεία. Εξάλλου ο χαρούμενος και (χαμο)γελαστός άνθρωπος δεν φοβάται” [σελ. 74 παρ. 5-6]

“Συνήθως έχουμε δύο επιλογές: ή να αφήσουμε να μας ενοχλήσει κάτι ή να (χαμο)γελάσουμε μ’ αυτό. Όταν μπορέσουμε να (χαμο)γελάσουμε, η ενόχληση και η ανησυχία μας παύει και η ένταση του προβλήματος εξασθενεί. Έτσι, το αντιμετωπίζουμε με περισσότερη επιτυχία. Εν ολίγοις, με το χιούμορ επιτυγχάνουμε τη διατήρηση της χαράς στη ζωή μας. Ας μη ξεχνάμε ότι η θέση της αυτή, τις περισσότερες φορές, είναι λίαν επισφαλής! Κατά μία έννοια, το χιούμορ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η νίκη της ευφυΐας μας πάνω στην πραγματικότητα των γεγονότων που μας πληγώνουν” [σελ. 86 παρ.2]

“O δημιουργός έφτιαξε τον άνθρωπο ικανό για καθετί. Μπορούσε να βλέπει, να ακούει, να μιλάει, να τρέχει. Ο δημιουργός όμως δεν ήταν ικανοποιημένος, μέχρι ο άνθρωπος να μπορεί να κάνει ακόμα ένα πράγμα: να μπορεί να γελάει. Κι έτσι ο άνθρωπος γελούσε, γελούσε, γελούσε. Και ο δημιουργός είπε: ‘Τώρα, μπορείς να ζήσεις’ (Μύθος των Apache)” [σελ. 110 μέση]

“Εντέλει, με τι γελάμε; Μα, φυσικά, με καθετί το αστείο. Η διαφορά είναι ότι, δυστυχώς, έχουμε φτάσει στο σημείο να θεωρείται αστείο ο,τιδήποτε έχει να κάνει με τη μειονεκτική θέση του άλλου και με το χλευασμό. Οι περισσότεροι θα θυμόσαστε την τηλεοπτική σειρά “ΒίΙΙ Cosby's Show”. Ο ΒίΙΙ Cosby είχε προσλάβει τον Alvin Poussant, καθηγητή ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, με σκοπό να του επισημαίνει τα σημεία εκείνα όπου το γέλιο παρέπεμπε σε οποιαδήποτε μορφή βίας ή λειτουργούσε χλευαστικά. “Ως κωμικός, έχω την τάση να μην υπολογίζω και να μη λαμβάνω πάντα υπόψη τα σημεία που ναι μεν μπορεί να προκαλέσουν γέλιο, το οποίο όμως θα πονάει...”, είχε πει ο Cosby, αιτιολογώντας τη σχέση του με τον Poussant. Η αλήθεια είναι ότι, παρακολουθώντας τη συγκεκριμένη σειρά, τα αισθήματα που έμεναν στον τηλεθεατή ήταν αυτά της γνήσιας χαράς: ζεστασιάς και χαράς για την οικογενειακή ζωή και καθόλου πικρίας ή απορίας. Τα συναισθήματα είναι αυτά που κυρίως θα μας οδηγήσουν στο να διακρίνουμε την καταλληλότητα των αστείων. Όταν το αστείο έχει να κάνει με το χλευασμό, την προσβολή της προσωπικότητας, δεν αφήνει συναισθήματα ζεστασιάς μεταξύ των ανθρώπων που το ακούν , το βλέπουν ή το βιώνουν. Όταν είναι στερεότυπο και αφορά σε κάποιες ομάδες ανθρώπων, και όταν υπάρχει έλλειψη ευαισθησίας για τα συναισθήματα που μπορεί να δημιουργηθούν, τότε σίγουρα μιλάμε για γέλιο και πόνο. Όταν το αστείο φέρνει τους ανθρώπους κοντά, όλοι μπορούν να το καταλάβουν. Aφήνει θετικά συναισθήματα, η ατμόσφαιρα ελαφραίνει και κανένας δεν προσβάλλεται. Η ουσία λοιπόν είναι να βρεθεί η ισορροπία εκείνη, ώστε το αστείο να μην προσβάλλει τη “μοναδικότητα” κάποιου άλλου ατόμου” [σελ. 141]

“Αν σοβαρότητα σημαίνει συμβιβασμός σε έναν τρόπο ζωής στον οποίο η χαρά αποτελεί πολυτέλεια, η απάντηση στο ερώτημα που συχνά ακούμε “Πότε θα σοβαρευτείς, επιτέλους;” -είναι: “Ποτέ!”. Η ζωή είναι πολύ μικρή για να την περνάμε συνοφρυωμένοι και γεμάτοι αγωνίες. Έχουμε δώσει στη σοβαρότητα ιδιότητες που δεν έχει και δεν της αξίζει να έχει. Ο κόσμος του γέλιου, το πνεύμα του παιχνιδιού, όχι μόνο δεν αντιμάχονται τη σοβαρότητα, αλλά τονίζουν και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της” [σελ. 143 παρ. τελ.]

“Το γέλιο είναι σαν τους υαλοκαθαριστήρες του αυτοκινήτου: μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε, παρ’ όλο που δεν σταματούν τη βροχή’ (Gerard Jugnot)” [σελ. 145 παρ. 2 τέλος]

“Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι έρευνες και οι μελέτες για τις επιπτώσεις του γέλιου στην υγεία έχουν συστηματοποιηθεί, τεκμηριώνοντας επιστημονικά ότι ‘Καρδία ευφραινομένη ευεκτείν ποιεί, ανδρός δε λυπηρού ξηραίνεται τα οστά’ [Παροιμίαι ιζ’22]” [σελ. 152 παρ.1]

“Οι ρυτίδες του προσώπου ξεκινούν από τις ρυτίδες της ψυχής. Το χαμόγελο είναι το πρώτο βήμα εξολόθρευσης της απαισιοδοξίας και του φόβου” [σελ. 158 παρ. τελ.]

“Την επώδυνη πραγματικότητα σίγουρα δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε, πόσο μάλλον να την εξαφανίσουμε. Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε πως για όσα ζούμε δεν φταίνε τα γεγονότα, αλλά ο τρόπος που βλέπουμε τα γεγονότα. Για να θυμηθούμε τον Νίκο Καζαντζάκη και όσα έχει γράψει στην Ασκητική του: “Να θυμάσαι πως η ζωή σού ανήκει και μπορείς να τ' αλλάξεις όλα. Κι αν πάλι δεν μπορείς ν' αλλάξεις την πραγματικότητα, τότε ας αλλάξεις το μάτι που βλέπει την πραγματικότητα. Τέλος, κάνε ό,τι δεν μπορείς”. Χρειάζονται λοιπόν εντατικές ασκήσεις θάρρους, φαντασίας και σουρεαλισμού για να ανακαλύψουμε έναν παράδοξο και ανατρεπτικό τρόπο όρασης. Μέσα από την ανατροπή και την παραδοξότητα μπορεί να αναδυθεί το γέλιο μας: η διακωμώδηση προ των πυλών” [σελ. 168 παρ.1]

“Ηλικία 20-30 ετών: τριάντα ένα χαμόγελα ημερησίως. Ηλικία 30-40 ετών: είκοσι τέσσερα χαμόγελα ημερησίως. Ηλικία 40-50 ετών: δεκαέξι χαμόγελα ημερησίως. Αυτά λένε οι στατιστικές... 'Η, ας το πούμε διαφορετικά: Σύμφωνα με τον Christian Schaller, στο βιβλίο του Rire pour Gai-rire, το 1939 οι άνθρωποι γελούσαν κατά μέσο όρο δεκαεννιά λεπτά την ημέρα, το 1982 μόνο έξι λεπτά και φτάσαμε στο 1990 να γελάμε μόνο τέσσερα λεπτά την ημέρα: υπέροχα! Σήμερα, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εποχή, χρειαζόμαστε διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης του γέλιου μας. Ένας τρόπος να γίνει αυτό είναι μέσω της γελωτοθεραπείας” [σελ. 172-173]

“Η προτροπή του Osho: Απλώς γέλα και όλο το ζήτημα παύει να υφίσταται”, δεν είναι υπερβολική. Αντίθετα, αναφέρεται σε μια μεγάλη αλήθεια. Είναι αδύνατον να γελάς και συγχρόνως να σκέφτεσαι αρνητικά και απαισιόδοξα. Πολλοί βέβαια θα αναρωτηθούν: “Μα να αφήσω τα προβλήματά μου και να αρχίσω να γελάω;” Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το μυστικό στην επιτυχία της γελωτοθεραπείας. Εκτός του ότι μαθαίνουμε τρόπους που ταιριάζουν στον καθένα, ώστε να κινητοποιηθεί το γέλιο του, η γελωτοθεραπεία μάς βοηθά να βλέπουμε τα πράγματα στις κατάλληλες διαστάσεις και με προοπτική. Η οπτική αυτή αποκαθιστά πλήρως τα δικαιώματα της αισιοδοξίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι, εκτός από το στρες, που δημιουργεί από μόνο του κάποιο πρόβλημα, δημιουργούν και ένα επιπρόσθετο στρες για να το επιλύσουν. Το γέλιο, εννοείται, δεν θα “διαλύσει” το πρόβλημα αυτό καθαυτό, αλλά θα διαλύσει τα επιπλέον προβλήματα, που δημιουργεί η σκέψη μας, όταν δεν είναι καθαρή. Έτσι, θα μπορέσουμε να βρούμε την κατάλληλη λύση πολύ πιο γρήγορα. Θα λάβουμε υπόψη πολύ περισσότερες μεταβλητές που μας βοηθούν, απ’ όσες αν αφηνόμαστε απλώς στο διπλό στρες” [σελ. 174-175]

“Δεν σταματάς να γελάς επειδή γερνάς. Γερνάς επειδή σταματάς να γελάς (Michael Pritchard)” [σελ. 175 παρ.2]

“Η υγεία ενός ατόμου είναι ανάλογη της ποιότητας του γέλιου του” (James Walsh) [σελ. 178 παρ.2]

“Κάπου, κάποτε, είχα διαβάσει τη ρήση: ‘To γέλιο πλουτίζει αυτόν που το δέχεται, χωρίς να φτωχαίνει αυτόν που το δίνει’. Σήμερα, λοιπόν, ας χαμογελάσουμε διπλάσιες ή τριπλάσιες φορές απ’ ό,τι χθες. Ας χαρίσουμε χιλιάδες και –γιατί όχι;- εκατομμύρια σε χαμόγελα, στους πάντες και στα πάντα. Ας γίνουμε πλούσιοι σε χαρά, ενώ θα χαρίζουμε τα χαμόγελά μας. Πλουτίζουμε σε χαρά τη ζωή, όταν χαρίζουμε τον πλούτο του γέλιου μας” [σελ. 194 παρ.2]

Γνωμικά, Ρήσεις και Αποφθέγματα για το Γέλιο

Μια μικρή επιλογή Γνωμικών, Ρήσεων, Αποφθεγμάτων και Αποσπασμάτων βιβλίων για το Γέλιο. Από την προσωπική μου συλλογή:

Αρχαιοελληνικά

1. Αυτός που σε κάνει να γελάς, σε βοηθάει να ζεις [(Μένανδρος]

2. Γέλα πριν ευτυχήσεις, διότι υπάρχει φόβος να μην γελάσεις ποτέ [Πλάτων]

3. Το γέλιο φανερώνει τον χαρακτήρα κατά αλάνθαστο τρόπο και καμία προσποίηση δεν μπορεί να ομορφύνει το γέλιο ενός κακού ανθρώπου [Πυθαγόρας]

4. “Γελά δ’ ο μωρός καν τι μη γελοίον εί” (Γελά ο ανόητος και αν ακόμη δεν υπάρχει κάτι το γελοίον) [Πιττακός] ή [Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι]

5. “Γέλως άκαιρος κλαυμάτων παραίτιος” (Γέλια σε όχι κατάλληλη στιγμή, γίνονται αφορμή για κλάματα) [Μένανδρος, Γνώμαι Μονόστιχοι]

Παροιμίες

6. Αν γελάς όταν σε δέρνουν, ποτέ δεν θα σε ξαναδείρουν [Παροιμία]

7. Αν δεν γελάσεις το πρωί, μην καρτερείς το βράδυ [Παροιμία]

8. Ας γελάμε κι ας πηδάμε, για να λεν’ πως δεν πεινάμε [Παροιμία]

9. Γελάει καλύτερα όποιος γελάει τελευταίος [Παροιμία]

10. Γέλια γέλια δίχως φρένα και μυαλά κουρκουτιασμένα [Παροιμία]

11. Γέλιο άσκοπο, μυαλό άσκεφτο [Παροιμία]

12. Γέλιο και κλάμα είναι στον ίδιο σάκο [Παροιμία]

13. Γέλιο χαρά που μου ‘φερες και λύπη που μου πήρες [Παροιμία]

14. Καλύτερα καλύβα όπου γελούν, παρά παλάτι όπου κλαίνε [Παροιμία]

15. Ο γνωστικός θυμάται και γελά, ο τρελός βλέπει και γελά [Παροιμία]

16. Όποια μέρα δεν γελάμε την εχάνουμε απ’ τη ζήση [Παροιμία]

17. Όσοι ξέρουν να γελούν, πολλά χρόνια θε να ζουν [Παροιμία]

18. Τα γέλια τ’ ασταμάτητα, μυαλά κουρκουτιασμένα [Παροιμία]

19. Το γέλιο είναι του τρελού ο λόξυγκας [Παροιμία]

20. Το στόμα του λωλού, πάντα γεμάτο γέλια [Παροιμία]

21. Το χαμόγελο του ανθρώπου είναι ήλιος μές στο σπίτι [Παροιμία]

22. Χαρά σ’ εκείνον που γελά, με τα παθήματά του, που κάνει γλέντι τον καημό, χορό τα βήματά του [Παροιμία]

23. Χαρά στο νιο που νοιάζεται, στο γέρο που γελάει [Παροιμία]

24. Οι τρελοί γελούν για όλα [Γερμανική παροιμία]

25. Απ’ τα πολλά τα γέλια, καταλαβαίνεις τον τρελό [Γερμανική παροιμία]

26. Τρώτε μια φορά πιο λίγο, πίνετε δυό φορές πιο πολύ, κοιμηθείτε τρεις φορές πιο πολύ και προ πάντων γελάτε τέσσαρες φορές πιο πολύ [Κινέζικη παροιμία]

Διαφόρων (και αποσπάσματα βιβλίων)

27. Η πιο χαμένη από όλες τις ημέρες μας είναι εκείνη που δεν γελάσαμε καθόλου [Sebastian R.N. Chamfort (Σαμφόρ), “Γνωμικά και Σκέψεις”] ή [Αριστοτέλης]

28. Το γέλιο είναι η μουσική της ζωής [Σαίξπηρ]

29. Κι αυτός ακόμη ο διάβολος είναι ανίσχυρος εμπρός στον άνθρωπο που ξέρει να γελάει [Άξελ Μουντ]

30. Όταν η μητρική σου γλώσσα είναι οι στεναγμοί, πολύ δύσκολα μαθαίνεις την ξένη γλώσσα του γέλιου [Ιάσων Ευαγγέλου]

31. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς που γελάνε στον δρόμο, είναι ευχαριστημένοι γιατί έλυσαν τα προβλήματά τους… με λάθος τρόπο [Ιάσων Ευαγγέλου]

32. Τίποτα πιο φθηνό από ένα πλαστό γέλιο. Τίποτα πιο ακριβό από ένα πηγαίο χαμόγελο [Ιάσων Ευαγγέλου]

33. Κακό σημάδι αυτό: Ενώ απ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα μόνο ο άνθρωπος μπορεί να γελάει, ο σύγχρονος άνθρωπος δεν γελάει πια [Ιάσων Ευαγγέλου]

34. Αν θέλεις να μετρήσεις ακριβέστερα τα δόντια του διαβόλου κάμε τον να γελάσει [Π. Δημητρακόπουλος, “Αι δύο Διαθήκαι”]

35. Αν ξέρεις να γελάς, ξέρεις και να ζήσεις

36. Βρείτε χρόνο να γελάτε, είναι η μουσική της ζωής

37. Όποιος δεν γέλασε, δεν έζησε (Κλόπστοκ)

38. Σ’ αυτόν που γελά, όλα πάνε καλά

39. "Για μένα, το γέλιο στάθηκε πάντα ένας από τους μεγαλύτερους, αποκαλυπτικότερους θεούς. Ξέρω καλά γιατί οι τραχιοί, λιγομίλητοι Σπαρτιάτες, που απ' όλους τους Ελληνες έπαιραν πιο σοβαρά και τραγικά τη ζωή, είχαν υψώσει βωμό στο θεό τον Γέλωτα. Μονάχα το πηγαίο, καθαρότατο γέλιο μπορεί, όχι βέβαια να νικήσει (αυτή δε νικιέται ποτέ) μα να εξουδετερώσει όσο ζούμε τη φρίκη της ζωής. Η τραγωδία δεν μπορούσε να γεννηθεί (θα 'ταν αβάσταχτη για τον άνθρωπο), χωρίς να γεννηθεί, την ίδια στιγμή, κι η κωμωδία. Είναι δίδυμες αδερφάδες. Μονάχα όποιος ένιωσε την τραγικότητα της ζωής, αυτός μπορεί να νιώσει την απολυτρωτική δύναμη του γέλιου" [Νίκου Καζαντζάκη, Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία - Κίνα,]

40. "Το παιδί μιας γυναίκας που γελάει πολύ, μεγαλώνει γρήγορα αφού γεννηθεί, επειδή γίνεται τόσο καλό μασάζ μες στη μήτρα της μάννας του" [Γιούκιο Μισίμα, Δίψα για έρωτα]

41. “Γελούσε. Κάθε γέλιο της το αποταμίευα μες στην καρδιά μου. Πραγματικός κουμπαράς” [Ζαν-Μαρί Γκουριό, “Σουτ! Διαβάζω”]

42. Όσο γελάμε, τίποτα δεν χάθηκε [Σαίξπηρ]

43. Γέλα, καρδιά μου, γέλα. Βρες χρόνο να γελάς, αυτό είναι η μουσική της ψυχής [Γιάννης Ρίτσος]

44. Υποκρίσου το χαμόγελο και σε λίγο η διάθεσή σου θα (γλυκο)χαμογελάσει κι αυτή [Αλέξανδρος Λουπασάκης]

45. Οι ρυτίδες του προσώπου ξεκινούν από τις ρυτίδες της ψυχής. Το χαμόγελο είναι το πρώτο βήμα εξολόθρευσης της απαισιοδοξίας και του φόβου [Αλέξανδρος Λουπασάκης]

46. O δημιουργός έφτιαξε τον άνθρωπο ικανό για καθετί. Μπορούσε να βλέπει, να ακούει, να μιλάει, να τρέχει. Ο δημιουργός όμως δεν ήταν ικανοποιημένος, μέχρι ο άνθρωπος να μπορεί να κάνει ακόμα ένα πράγμα: να μπορεί να γελάει. Κι έτσι ο άνθρωπος γελούσε, γελούσε, γελούσε. Και ο δημιουργός είπε: ‘Τώρα, μπορείς να ζήσεις’ [Μύθος των Apache]

47. Απλώς γέλα και όλο το ζήτημα παύει να υφίσταται [Osho]

48. Δεν σταματάς να γελάς επειδή γερνάς. Γερνάς επειδή σταματάς να γελάς [Michael Pritchard]

49. Της πικροδάφνης ο ανθός είναι ομορφότερος από της δάφνης. Του πικραμένου το χαμόγελο είναι καλύτερο απ’ του χαρούμενου το γέλιο [Ιάσων Ευαγγέλου]

50. Χαμόγελο είναι ο ψίθυρος του γέλιου [Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου] ή [Leo J. Burke]

51. Να δίνει κανείς την ευθυμία στους άλλους, είναι η μεγαλύτερη υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει στους ομοίους του. Ένα καλό γέλιο είναι λιακάδα μέσα στο σπίτι [William Thackeray]

52. Ένας βλάκας γελάει μ’ ό,τι δει και μ’ ό,τι ακούσει. Ένας ηλίθιος δεν γελάει με τίποτα [Κουϊντιλιανός]

53. Το γέλιο που αγοράζεται με θυσία της ευπρέπειας, στοιχίζει πολύ ακριβά [Κουϊντιλιανός]

54. Το πιο όμορφο πράγμα στον κόσμο είναι το γελαστό πρόσωπο [Αλβέρτος Αϊνστάιν]

55. Τίποτα δεν δείχνει καλύτερα τον χαρακτήρα των ανθρώπων, όσο τα πράγματα με τα οποία γελάνε [Γιόχαν Β. Γκαίτε]

56. Μπορούμε να καταλάβουμε το χαρακτήρα κάποιου πολύ καλύτερα από το γέλιο του, παρά μέσω μιας βαρετής ψυχολογικής εξέτασης [Ντοστογιέφσκι]

57. Επιβιώνουμε με το γέλιο το οποίο διαχέουμε ο ένας στον άλλον. Εδώ δε γελάει ποτέ κανείς μόνος του [Στέλιος Ράμφος στο “Mega Channel” 1.6.1991]

58. Το γέλιο στον τόπο μας αρχίζει να εξελίσσεται σε ποινικό αδίκημα [Φρέντυ Γερμανός]

59. Το γέλιο είναι η συντομότερη απόσταση μεταξύ δύο ανθρώπων [Victor Borge, δανο-αμερικανός κωμικός]

60. Πιστεύω ότι το γέλιο είναι η μόνη θεραπεία της θλίψης [Robert Fulghum]

61. Η υγεία ενός ατόμου είναι ανάλογη της ποιότητας του γέλιου του” [James Walsh]

62. Ο άνθρωπος που δεν ξέρει να γελά, δεν πρέπει να γίνεται ούτε δάσκαλος ούτε γιατρός ούτε παπάς [Ιάσων Ευαγγέλου]

63. Στις ευγενείς και καλοαναθρεμμένες καρδιές, τα παθήματα των άλλων συμπάθεια και όχι γέλιο πρέπει να προκαλούν

64. Τίποτα δεν αφοπλίζει όσο το γέλιο [Ερρίκος Μπέρξον]

65. Αν γελάς με τον εαυτό σου, δεν θα γελούν με σένα [Lusius Seneca (Σενέκας), λατίνος φιλόσοφος]

66. Μακάριοι όσοι γελούν με τον εαυτό τους, γιατί δεν θα πάψουν ποτέ να διασκεδάζουν [Ανώνυμος]

67. Καλύτερα να προκαλείς το γέλιο παρά τον περίγελο [Γ. Πετρώνιος]

68. “Γέλως άτακτος συλλέγει και δάκρυον” [Γρηγόριος Θεολόγος]