Διάβασα, μεταξύ άλλων, κατά τη διάρκεια των διακοπών, ένα από τα best seller, όπως πληροφορούμαι, της περιόδου, το βιβλίο του Χα-Τζουν Τσανγκ, καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας της Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, “23 Αλήθειες που δεν μας λένε για τον καπιταλισμό”, που σε μετάφραση Γιώργου Καπλαδάκη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Για να σας “ανοίξω την όρεξη” και τη διάθεση να σπεύσετε να το διαβάσετε, παραθέτω κάποιες από τις “αλήθειες” αυτές…
Αναγκαία διευκρίνιση: Ο συγγραφέας δεν δηλώνει εχθρός του καπιταλιστικού συστήματος, αλλά του άκρατου (νέο)φιλελευθερισμού. Γράφει χαρακτηριστικά: «Παραφράζοντας μια αλλοτινή δήλωση του Ουίνστον Τσόρτσιλ περί δημοκρατίας, επιτρέψτε μου να επαναδιατυπώσω μια παλιά θέση μου –ότι ο καπιταλισμός είναι το χειρότερο οικονομικό σύστημα, εξαιρουμένων όλων των υπολοίπων. Η αρνητική κριτική μου εστιάζει στον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς και όχι σε κάθε είδος καπιταλισμού». Και σε άλλο σημείο: «Η κριτική της ιδεολογίας της ελεύθερης αγοράς δεν συνεπάγεται άρνηση του καπιταλισμού. Παρά τα προβλήματα και τους περιορισμούς του, πιστεύω ότι ο καπιταλισμός παραμένει το καλύτερο οικονομικό σύστημα που έχει εφεύρει η ανθρωπότητα. Η κριτική μου αφορά μια συγκεκριμένη εκδοχή του καπιταλισμού που κυριάρχησε στον πλανήτη τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, δηλαδή τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς. Δεν είναι ο μοναδικός τρόπος λειτουργίας του καπιταλισμού, και σαφώς δεν είναι ο καλύτερος, όπως έχει αποδείξει η εμπειρία των τελευταίων τριάντα ετών. Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει τρόπους με τους οποίους ο καπιταλισμός μπορεί και πρέπει να γίνει καλύτερος».
«Αλήθεια 1η : Δεν υφίσταται ελεύθερη αγορά
Τι μας λένε
Οι αγορές πρέπει να είναι ελεύθερες. Όταν οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν υπαγορεύοντας στους συμμετέχοντες στις αγορές τι μπορούν να πράξουν και τι όχι, παρεμποδίζεται η απρόσκοπτη ροή των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Αν οι άνθρωποι δεν μπορούν να ενεργήσουν προς την επίτευξη του μέγιστου δυνατού κέρδους, χάνουν το κίνητρο για επενδύσεις και καινοτομίες. Αντίστοιχα, αν η κυβέρνηση θέτει πλαφόν στις τιμές των ενοικίων, οι εκμισθωτές ακινήτων δεν έχουν κίνητρα για να διατηρούν τις ιδιοκτησίες τους σε καλή κατάσταση ή να χτίσουν καινούργιες. Αν πάλι η κυβέρνηση θέσει περιορισμούς στα είδη χρηματοοικονομικών προϊόντων που μπορούν να εισέλθουν στην αγορά, δύο συμβαλλόμενα μέρη που ενδεχομένως να επωφελούνταν από μια πρωτοποριακή οικονομική συναλλαγή που θα κάλυπτε με εξειδικευμένο τρόπο τις ανάγκες τους, αδυνατούν να αποκομίσουν τους καρπούς της συμβατικής ελευθερίας. Οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν την “ελευθερία της επιλογής”, κατά τον τίτλο του διάσημου βιβλίου που συνέγραψε ο οραματιστής της ελεύθερης αγοράς Μίλτον Φρίντμαν.
Τι δεν μας λένε
Η ελεύθερη αγορά δεν υπάρχει. Κάθε αγορά έχει κανόνες και όρια που περιορίζουν την ελευθερία της επιλογής. Μια αγορά φαντάζει ελεύθερη μόνο και μόνο επειδή αποδεχόμαστε σε τέτοιο βαθμό τους υφέρποντες περιορισμούς, χωρίς δεύτερη σκέψη, ώστε αδυνατούμε να τους αντιληφθούμε. Είναι αδύνατον να καθοριστεί, αντικειμενικά το πόσο «ελεύθερη» είναι μια αγορά. Πρόκειται για έναν πολιτικό ορισμό. Το συνηθισμένο επιχείρημα των οικονομολόγων της ελεύθερης αγοράς πως επιδιώκουν να θωρακίσουν τις αγορές από πολιτικά υποκινούμενες κυβερνητικές παρεμβάσεις είναι εσφαλμένο. Οι κυβερνήσεις εμπλέκονται πάντα, και οι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς έχουν πολιτικά κίνητρα όπως όλοι. Αν ξεπεράσουμε το μύθο ότι υπάρχει αντικειμενικά ορισμένη «ελεύθερη αγορά», θα έχουμε κάνει το πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε τον καπιταλισμό»
[σελ. 33-34]
Αλήθεια 19η: Παρά την πτώση του κομμουνισμού, εξακολουθούμε να έχουμε οικονομίες κεντρικού σχεδιασμού
Τι μας λένε
Η πτώση του κομμουνισμού απέδειξε με θεαματικό τρόπο τα όρια του οικονομικού προγραμματισμού. Στις σύγχρονες περίπλοκες οικονομίες, ο κεντρικός σχεδιασμός δεν είναι ούτε εφικτός ούτε επιθυμητός. Οι σύγχρονες οικονομίες μπορούν να στηριχθούν μόνο σε αποκεντρωμένες αποφάσεις οι οποίες λαμβάνονται μέσω του μηχανισμού της αγοράς από άτομα και επιχειρήσεις που έχουν ως πρωταρχικό τους στόχο την επίτευξη κερδών, θα πρέπει να απαλλαγούμε από την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να προγραμματίσουμε οτιδήποτε σ' αυτό τον περίπλοκο και ολοένα μεταβαλλόμενο κόσμο. Όσο λιγότερος προγραμματισμός, τόσο το καλύτερο.
Τι δεν μας λένε
Οι καπιταλιστικές οικονομίες είναι σε μεγάλο βαθμό οικονομίες κεντρικού σχεδιασμού. Οι, κυβερνήσεις στις καπιταλιστικές οικονομίες προβαίνουν επίσης σε οικονομικό σχεδιασμό, αν και σε πιο περιορισμένο βαθμό απ' ό,τι ίσχυε στα κομμουνιστικά καθεστώτα. Όλες χρηματοδοτούν ένα μεγάλο μέρος της έρευνας και των υποδομών. Οι περισσότερες εξ αυτών προγραμματίζουν σημαντικό κομμάτι της οικονομίας μέσω του σχεδιασμού των δραστηριοτήτων των κρατικών επιχειρήσεων. Πολλές καπιταλιστικές κυβερνήσεις προγραμματίζουν το μέλλον τομέων της βιομηχανίας τους μέσω της άσκησης βιομηχανικής πολιτικής ή και της εθνικής οικονομίας εν γένει μέσω οικονομικού σχεδιασμού. Το βασικότερο όλων, όμως, είναι ότι οι σύγχρονες καπιταλιστικές οικονομίες απαρτίζονται από μεγάλες επιχειρήσεις με ιεραρχική δομή, που προγραμματίζουν λεπτομερώς τις δραστηριότητες τους εντός και εκτός των εθνικών συνόρων. Οπότε το ζήτημα δεν είναι κατά πόσον υφίσταται προγραμματισμός, αλλά κατά πόσον υφίσταται ο κατάλληλος προγραμματισμός στα κατάλληλα επίπεδα.
[σελ. 259-260]
Αλήθεια 5η: Αν περιμένετε τα χειρότερα απ τους ανθρώπους, θα σας συμβούν τα χειρότερα
Τι μας λένε
Σύμφωνα με μια διάσημη φράση του Άνταμ Σμιθ, «το φαγητό δεν φτάνει στο τραπέζι μας επειδή ο χασάπης, ο ζυθοποιός και ο φούρναρης είναι καλοί μαζί μας, αλλά επειδή κοιτάνε το συμφέρον τους». Η αγορά τιθασεύει με μαεστρία την ενέργεια των εγωιστών ανθρώπων που σκέφτονται μόνο τον εαυτό τους (στην καλύτερη περίπτωση, και τις οικογένειες τους), για να δημιουργήσει κοινωνική αρμονία. Ο κομμουνισμός απέτυχε επειδή απαρνήθηκε αυτό το ανθρώπινο ένστικτο και επειδή διαχειρίστηκε την οικονομία υποθέτοντας ότι όλοι είναι ανιδιοτελείς, ή τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό αλτρουιστές. Πρέπει να περιμένουμε τα χειρότερα απ’ τους ανθρώπους (ότι, δηλαδή, νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους), αν θέλουμε να οικοδομήσουμε ένα ανθεκτικό οικονομικό σύστημα.
Τι δεν μας λένε
Η ιδιοτέλεια είναι το πιο ισχυρό χαρακτηριστικό στα περισσότερα ανθρώπινα όντα. Δεν είναι, όμως, η μοναδική μας παρόρμηση. Συχνά δεν αποτελεί καν το βασικό μας κίνητρο. Πράγματι, αν ο κόσμος ήταν γεμάτος από τους εγωιστές που περιγράφουν τα οικονομικά εγχειρίδια, θα ακινητοποιούνταν τα πάντα, καθώς θα περνούσαμε όλο μας το χρόνο κλέβοντας και προσπαθώντας να πιάσουμε και να τιμωρήσουμε τους κλέφτες. Ο κόσμος λειτουργεί όπως λειτουργεί μόνο και μόνο επειδή οι άνθρωποι δεν είναι εντελώς ιδιοτελείς, όπως πιστεύουν οι οικονομολόγοι της ελεύθερης αγοράς. Θα πρέπει να σχεδιάσουμε ένα οικονομικό σύστημα που, ενώ θα αντιλαμβάνεται ότι οι άνθρωποι είναι πολλές φορές εγωιστές, θα εκμεταλλεύεται τα υπόλοιπα ανθρώπινα κίνητρα στο έπακρο και θα βγάζει προς τα έξω τον καλύτερό τους εαυτό. Το πιο πιθανό είναι ότι, αν υποθέτουμε τα χειρότερα για τους ανθρώπους, θα λάβουμε τη χειρότερη συμπεριφορά.
[σελ. 78-79]
Αλήθεια 20ή: Η ισότητα των ευκαιριών ενδέχεται να μην είναι δίκαιη
Τι μας λένε
Πολλοί άνθρωποι εξανίστανται με τις ανισότητες. Μολαταύτα υπάρχει ισότητα και ισότητα. Όταν ανταμείβει κανείς τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο, ασχέτως των προσπαθειών και των επιτευγμάτων τους, όσοι διαθέτουν μεγαλύτερο ταλέντο και δουλεύουν σκληρότερα δεν έχουν πια κίνητρο για να αποδώσουν. Αυτή είναι η ισότητα του αποτελέσματος. Πρόκειται για μια κακή ιδέα, όπως απέδειξε και η πτώση του κομμουνισμού. Η ισότητα που πρέπει να επιδιώκουμε είναι η ισότητα των ευκαιριών. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι στη Νότια Αφρική τού απαρτχάιντ ένας μαύρος φοιτητής δεν μπορούσε να εγγραφεί σε ένα απ' τα καλύτερα «λευκά» πανεπιστήμια, ακόμα κι αν ήταν εξαίρετος φοιτητής, δεν ήταν μόνο άδικο, αλλά και αντιπαραγωγικό. Οι άνθρωποι πρέπει να λαμβάνουν ίσες ευκαιρίες. Ωστόσο εξίσου άδικες και αναποτελεσματικές είναι οι πολιτικές θετικής δράσης που αφορούν την εισαγωγή σε πανεπιστήμια φοιτητών κατώτερης στάθμης απλώς και μόνον επειδή είναι μαύροι ή προέρχονται από φτωχό περιβάλλον. Προσπαθώντας να εξισώσουμε το αποτέλεσμα, όχι μόνο κακοδιαχειριζόμαστε το ταλέντο, αλλά και τιμωρούμε επιπλέον όσους διαθέτουν τις καλύτερες ικανότητες και καταβάλλουν τις μεγαλύτερες προσπάθειες.
Τι δεν μας λένε
Οι ίσες ευκαιρίες αποτελούν την αφετηρία για μια δίκαιη κοινωνία. Δεν αρκεί όμως. Σαφώς και πρέπει τα άτομα να επιβραβεύονται ανάλογα με τις επιδόσεις τους, αλλά το ζήτημα είναι κατά πόσον όλοι διαγωνίζονται επί ίσοις όροις. Αν ένα παιδί δεν είναι καλός μαθητής επειδή πεινάει και δεν μπορεί να συγκεντρωθεί στην τάξη, δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι το συγκεκριμένο παιδί δεν τα καταφέρνει επειδή είναι από τη φύση του λιγότερο ικανό. Ο δίκαιος ανταγωνισμός μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν το κάθε παιδί έχει αρκετό φαγητό - στο σπίτι μέσω ενίσχυσης του οικογενειακού εισοδήματος, και στο σχολείο μέσω προγραμμάτων παροχής δωρεάν γευμάτων. Αν δεν υφίσταται σε κάποιο βαθμό ισότητα αποτελέσματος (π.χ. διασφάλιση ελάχιστου εγγυημένου οικογενειακού εισοδήματος ώστε να μην υπάρχουν παιδιά που πεινάνε), οι ίσες ευκαιρίες (π.χ. δωρεάν εκπαίδευση) χάνουν το νόημα τους.
[σελ. 272 & 273]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου